Η έκφραση «Πράσινα άλογα»

«Αηδίες και πράσινα άλογα».

Μία χιλιοειπωμένη φράση. Την χρησιμοποιούμε ίσως και καθημερινά. Γνωρίζετε όμως την σωστή φράση και την προέλευσή της; Πάντως, ουδεμία σχέση έχει με «πράσινα άλογα».

Ή μήπως έχει..;

Ως έκφραση είναι πάρα πολύ συνηθισμένη.

Πολλοί από εμάς νομίζουμε ότι, έτσι όπως προφέρεται, είναι… πράσινα άλογα. 

Τι σημαίνει όμως πραγματικά και πώς προήλθε η φράση αυτή;

Πολύ συχνά, σε μία συζήτηση για παράδειγμα, κάποιος μας λέει κάτι με το οποίο είτε διαφωνούμε είτε μας ακούγεται παράλογο και τότε συνηθίζουμε να λέμε την φράση «Αυτά είναι αηδίες και πράσινα άλογα!».

Η φράση πράσινα άλογα χρησιμοποιείται, (με την έννοια του παράλογου), στις λαϊκές παραδόσεις όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και της Ιταλίας, καθώς και της Ρουμανίας, πράγμα το οποίο δηλώνει ότι το «πράσινα άλογα» ήταν μια αποδεκτή μεταφορά στον ευρύτερο Ευρωπαϊκό χώρο.

Ένας από τους πιο συχνούς λεξιλογικούς μύθους σχετίζεται με την αρχαιοελληνική, δήθεν, προέλευση της γνωστής φράσης «πράσινα άλογα».
Οι υποστηρικτές της αρχαιοελληνικής καταγωγής της λέξης θεωρούν, λανθασμένα κατά την άποψη μας, ότι προέρχεται από το
«πράσσειν άλογα» = πράττει ή ενεργεί κάποιος δίχως λογική
Αν αναζητήσουμε τη φράση «πράσσειν άλογα» στα αρχαία κείμενα μόνο σε δύο περιπτώσεις, κατά τον Νίκο Σαραντάκο, θα συναντήσουμε το «άλογα» δίπλα στο «πράττω» αλλά ποτέ με τη σημασία μιας παροιμιώδους φράσης, η οποία υποδεικνύει κάτι το ψευδές ή αδύνατον να συμβεί.

"Ο Ιουστίνος στην απολογία του έχει τα «ἀλόγως πραττόμενα», ενώ ο Δαμασκηνός γράφει «ἵνα μὴ ἀσχημονῶμεν τὰ τῶν ἀλόγων πράσσοντες͵ ἀλλ' ἐπέχωμεν λόγῳ τὰς ὁρμὰς τῆς φύσεως».

Πότε πρωτοεμφανίζεται τελικά η παροιμία με τη σημερινή της μορφή;

Αφού δεν την έχει ο Πολίτης και δεν έχει βρεθεί και σε άλλη συλλογή παροιμιών, η παροιμία θα είναι “παιδί του εικοστού αιώνα”, αλλά η “εντιμότητα” του συγγραφέα του επιβάλλει να μας πει πως την έχει αποδελτιώσει στο θεατρικό έργο “Ο γενικός γραμματεύς”, του Η. Καπετανάκη, το οποίο ανέβηκε το 1893:

— Βρε τι χαρακτήρα και πράσιν’ άλογα μου τσαμπουνίζεις; Έχει η πολιτική χαρακτήρα;

Πάντως, το γεγονός ότι δεν περιλαμβάνει ο Πολίτης τη φράση στη συλλογή του, αλλά ούτε και κανείς άλλος παροιμιολόγος της εποχής, σημαίνει αν μη τι άλλο ότι η φράση ήταν νέα τότε που τη χρησιμοποίησε ο Καπετανάκης στο θεατρικό του έργο. Στο σημείο αυτό, ο Σαραντάκος, σημειώνει μία επιφύλαξη:

“Επειδή δεν έχω δει το ανέκδοτο τμήμα του έργου του Ν. Πολίτη, δεν μπορώ να αποκλείσω 100% να την καταγράφει ο Πολίτης τη φράση στο λήμμα πράσινος. Αλλά επειδή ο Πολίτης πρόσεχε πολύ να κάνει παραπομπές μεταξύ λημμάτων, το θεωρώ πολύ απίθανο να είχε καταγράψει τη μορφή “και πράσιν” άλογα’ στο λήμμα  πράσινος και να μην κάνει μνεία στο λήμμα  άλογο”.

Κλείνοντας λοιπόν αυτή την ενότητα, πιστεύει ότι και μόνον η ύπαρξη της παροιμίας “Πράσινο άλογο και φρόνιμο Χιώτη”, τουλάχιστον από το 1650, καταρρίπτει την ευφάνταστη κατασκευή για το «πράσσειν άλογα». Το πράσινο χρώμα χρησιμοποιείται συχνότατα ως έκφραση του αδύνατου, του τερατώδους, του εξωπραγματικού, σε πολλές γλώσσες.