Σε λίγες ώρες φεύγει ο Μάρτης και
παραδίδει την σκυτάλη στην άνοιξη στον Απρίλη μας.
Ο Απρίλιος είναι ο τέταρτος μήνας
του χρόνου και διαρκεί τριάντα μέρες. Αρχικά ήταν ο δεύτερος μήνας του αρχαίου
δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου.
Το όνομά του προέρχεται από το
λατινικό ρήμα aperire, που σημαίνει ανοίγω, επειδή την ίδια εποχή ανοίγουν
(ανθίζουν) τα λουλούδια.
Ο Απρίλιος, σύμφωνα με την αρχαία
ρωμαϊκή παράδοση, ήταν αφιερωμένος στη θεά του έρωτα Venus Aprilis (Απρίλιος
Αφροδίτη), την οποία τιμούσαν με μεγαλόπρεπες λατρευτικές τελετές την πρώτη
μέρα του μήνα. Παράλληλα όμως, ήταν αφιερωμένος και στον θεό του ήλιου Apollo
(Απόλλωνα), από τη λαϊκή ονομασία του οποίου (Aperta), μπορεί να προήλθε το
όνομά του.
Για το έθιμο της Πρωταπριλιάς και
την προέλευσή του, υπάρχουν πολλές εκδοχές. Σύμφωνα με μια από αυτές, ξεκίνησε
από τους Κέλτες ψαράδες της βορειοδυτικής Ευρώπης (Αγγλία, Ιρλανδία, Ισπανία)
που ήταν μάστορες στη δουλειά τους. Όμως, καθώς η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε
την 1η του Απρίλη, σε μια εποχή που τα ψάρια δεν πιάνονται και τόσο εύκολα, δεν
ήταν λίγες οι φορές που οι ψαράδες γύριζαν με άδεια τα δίκτυα τους.
Για να
σώσουν το γόητρό τους, αναγκάζονταν να λένε ένα σωρό ψεύτικες ιστορίες για το
πόσο πολλά και μεγάλα ψάρια είχαν πιάσει, μια συνήθεια που με τον καιρό έγινε
έθιμο.
Μια άλλη εκδοχή, θέλει το έθιμο να
έχει ξεκινήσει από τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Ήταν τότε που η 1η Απριλίου
καθόριζε ημερολογιακά και την αρχή του έτους. Την εποχή που βασιλιάς ήταν ο
Κάρολος Θ΄(1560-1574), για να συμβαδίζει ημερολογιακά η Γαλλία με τις άλλες
χώρες, η αρχή του έτους μετατέθηκε από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου. Λίγα
χρόνια αργότερα, το θέμα αυτό οριστικοποιήθηκε όταν με διάταγμα του Ερρίκου Γ΄
(1583) υιοθετήθηκε το Γρηγοριανό ημερολόγιο. Όμως, όπως ήταν φυσικό, αυτό δεν
άρεσε στους αντιδραστικούς που συνέχιζαν να γιορτάζουν την πρωτοχρονιά την 1η
Απριλίου
Έτσι την πρωταπριλιά, οι οπαδοί της
μεταρρύθμισης τους πείραζαν κάνοντάς τους φάρσες και στέλνοντάς τους ψεύτικα
πρωτοχρονιάτικα δώρα.
Από τη Γαλλία, το έθιμο ταξίδεψε στην Αγγλία και από εκεί
στην Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο. Ακόμα και σήμερα, το πρωταπριλιάτικο ψέμα
στη Γαλλία το ονομάζουν «poison d΄Avril», ενώ στην Αγγλία και την Αμερική
«April fool΄s day».
Το έθιμο της Πρωταπριλιάς φαίνεται
να έφτασε στον ελλαδικό χώρο την εποχή των Σταυροφοριών αφού, όπως είδαμε πιο
πάνω, ήταν ήδη γνωστό στη μεσαιωνική Γαλλία. Έθιμο κυρίως της αστικής τάξης,
δεν άργησε να επεκταθεί και στην αγροτική, στην οποία όμως ήταν διαδομένο σαν
συνήθεια από πολύ πιο παλιά.
Μια συνήθεια που είχε τις ρίζες της στη μαγγανεία,
τη δεισιδαιμονία και την
παραπλάνηση των κακών και βλαπτικών δυνάμεων, όπως την
περιγράφουν πολλοί λαογράφοι μας. Για παράδειγμα, στην περιοχή της Καστοριάς
για να ξορκίσουν το κακό μάτι, λένε:
«Την Πρωταπριλιά γελούν (λένε ψέματα) για
να προκόψουν τα μελίσσια».
Στη Θράκη “την Πρωταπριλιά ψεμματούν για το μετάξι.
Το 'χουν για καλό”. «Ντη πρωταπριλιά γιλούν κι του έχουν για καλό, για να
γινούν τα κουκούλια».
Το έθιμο αρχίζει να εμφανίζεται στην
Ελλάδα μετά το 1880, όταν στο χορό
μπαίνουν και οι εφημερίδες. Παράλληλα, το
φέρνουν μαζί τους και οι ναυτικοί μας που γύριζαν από τα διάφορα λιμάνια της
Ευρώπης. Βέβαια η βασική ιδέα παρέμενε πάντα η ίδια. Τα αθώα ψέματα που, όπως
πιστεύεται, θα χαρίσουν στον «θύτη» καλή τύχη και σοδειά, σε αντίθεση με το
«θύμα» που η γρουσουζιά θα τον κατατρέχει όλο τον υπόλοιπο χρόνο.
Καλό μήνα φίλοι μου πάντα με Υγεία ,
Χαρές και ευλογία.
