Χριστούγεννα και Πρωτοχρονιά στο νησί μου

Στα όμορφα Επτάνησα, ανάμεσα στο Ιόνιο πέλαγος και την Αδριατική

θάλασσα, χαίρονται με ξεχωριστό τρόπο τις ημέρες του Δωδεκαημέρου.

επηρεασμένα από την μακροχρόνια Βενετική κατοχή, τα Επτάνησα έχουν τα δικά τους ξεχωριστά και ενδιαφέροντα έθιμα για τις μέρες των Χριστουγέννων.

Οι άνθρωποι γιορτάζουν πηγαίνοντας στην εκκλησία, τρώγοντας, πίνοντας, τραγουδώντας αλλά και κάνοντας αστεία ο ένας στον άλλο. Ένα από τα πιο συνηθισμένα έθιμα είναι «Οι Κολώνιες». 

Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το βράδυ οι κάτοικοι της πόλης γεμάτοι χαρά για τον ερχομό του Νέου Χρόνου κατεβαίνουν στο δρόμο κρατώντας μπουκάλια με κολώνια και ραίνουν ο ένας τον άλλο τραγουδώντας:

«Ήρθαμε με ρόδα και με ανθούς
να σας ειπούμε Χρόνους Πολλούς».

Και η τελευταία ευχή του χρόνου που ανταλλάσσουν είναι

«Καλή Αποκοπή» δηλαδή «με το καλό να αποχωριστούμε τον παλιό το χρόνο».

Πάλιν ακούσατε άρχοντες

πάλι να σας ειπούμε
Ότι και αύριο εστί
ανάγκη να χαρούμε
και να πανηγυρίζομεν
περιτομήν Κυρίου,
την εορτήν του Μάκαρος
Μεγάλου Βασιλείου.

Ζάκυνθος.

Μπρόκολα, κουλούρες, μπλαούνες και καντάδες
Την Παραμονή των Χριστουγέννων, μόλις αρχίζει να βραδιάζει, μαζεύονται όλοι στο σπίτι, γύρω από το εορταστικό τραπέζι, όμως για δείπνο σερβίρονταν μόνο μπρόκολα με ελιές και κρασί. 

Την επόμενη μέρα ακολουθούσε το μεγάλο γιορτινό τραπέζι το οποίο εκτός από κρέας με πατάτες περιελάμβανε και αυγολέμονο.

Επίσης οι Ζακυνθινοί δεν έκοβαν βασιλόπιτα την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, αλλά τα Χριστούγεννα και η συνταγή της ήταν αρκετά διαφορετική. Επίσης την Πρωτοχρονιά γυρνάνε σε παρέες με μουσικά όργανα και λένε τους περίφημους «Αϊ-Βασίληδες», τα ζακυνθινά κάλαντα Πρωτοχρονιάς, τα οποία συνέθεταν οι ίδιοι. Στα σπίτια, το βράδυ της παραμονής, έφτιαχναν τις μπλαούνες, (τηγανίτες με αλεύρι και νερό) τηγανισμένες σε «νιό» λάδι και τις έτρωγαν βουτηγμένες σε πετιμέζι (βρασμένος μούστος σταφυλιών).

Παραμονή Χριστουγέννων, το απόγευμα, η οικογένεια μαζεύεται στο εορταστικό τραπέζι το οποίο φιλοξενεί στο κέντρο του, τη μεγάλη χριστουγεννιάτικη κουλούρα, μια νταμιτζάνα κόκκινο κρασί και τα πιάτα για το βραδινό έδεσμα. Το έδεσμα δεν είναι άλλο από μια μπροκολόσουπα που φτιάχνεται μέσα σε λίγα λεπτά από τις νοικοκυρές και σερβίρεται με λεμόνι, ντόπιες ελιές και κρεμμύδι. Όλα τα φαγητά είναι νηστίσιμα και υγιεινά. Δίπλα από την αναμμένη εστία του σπιτιού βρίσκεται ένα ποτήρι που περιέχει λάδι με κρασί και ένα θυμιατό κάτω από την εικόνα της Παναγίας με το θείο βρέφος. Ο μεγαλύτερος άνδρας της οικογένειας παίρνει τον δίσκο με την κουλούρα στα χέρια του. 

Πάνω στον δίσκο ακουμπάνε τα χέρια τους όλα τα μέλη της οικογένειας. Ο δίσκος με την κουλούρα μεταφέρεται πάνω από τη φωτιά στο αναμμένο τζάκι. Εκεί ο αρχηγός της οικογένειας τη σταυρώνει τρεις φορές και χύνει πάνω της λαδόκρασο, ψάλλοντας το γνωστό απολυτίκιο 

"Η Γέννησης σου Χριστέ...".

Η νοικοκυρά θυμιατίζει όλο το σπίτι και ένας από τους νεότερους της οικογένειας παίρνει το τουφέκι του σπιτιού και πυροβολεί από το παράθυρο στον αέρα. Τα σμπάρα συμβολίζουν την χαρμόσυνη είδηση ότι στο σπίτι αυτό γεννήθηκε ήδη ο Χριστός. Η ιεροτελεστία κρατά λίγα μόλις λεπτά και μετά αρχίζουν οι ευχές. Η κουλούρα επιστρέφει στο τραπέζι κι εκεί ο αρχηγός της οικογένειας αρχίζει να κόβει τα κομμάτια. Το πρώτο ανήκει στον Χριστό, το δεύτερο στον φτωχό, το τρίτο στο σπίτι και μετά στα μέλη της οικογένειας στα οποία διανέμεται κατά σειρά ηλικίας. Το ενδιαφέρον όλων στρέφεται πλέον στον τυχερό του σπιτιού. Σε αυτόν δηλαδή που θα τύχει το κομμάτι με το «ηύρεμα». Αυτός θα είναι «λένε οι παραδώσει » ο τυχερός για τους μήνες που θα ακολουθήσουν μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα. Μετά και από αυτήν τη διαδικασία ακολουθούν το δείπνο και οι οινοποσίες. 

Η παραμονή των Χριστουγέννων συμβολίζει πολλά για τους κατοίκους του νησιού που διατήρησαν τον ορθόδοξο χαρακτήρα της πίστης τους παρά το γεγονός ότι έζησαν για πολλούς αιώνες με καθολικούς προστάτες. Είναι η πιο στενή οικογενειακή γιορτή για το νησί και διατηρεί στοιχεία από έθιμα της Πρωτοχρονιάς. Στην ουσία δηλαδή οι Χριστιανοί της Ζακύνθου γιορτάζουν, με το κόψιμο της κουλούρας και το ηύρεμα στον τυχερό του σπιτιού, εκτός από τη γέννηση του Χριστού και την έλευση του νέου έτους. Σημειώνεται ότι στις εκκλησιαστικές παραδόσεις της δυτικής εκκλησίας στα πρώτα μεταχριστιανικά χρόνια, αναφέρεται πως η αλλαγή του έτους ταυτιζόταν ημερολογιακά με τα Χριστούγεννα.