Καναρίνια, από τα Κανάρια νησιά ως τις βασιλικές αυλές και στα σπίτια μας

Μια διαδρομή των ομορφότερων πτηνών που μαγεύουν Βασιλιάδες και απλούς θνητούς. Μια διαδρομή που καλό είναι να την μάθουμε, γιατί αξίζει.

Όταν ακούτε για καναρίνια τι σας έρχεται στο μυαλό, πέρα βεβαίως από το … αυτονόητο αλλά και ενδεχομένως τον πιο διάσημο «αστέρα» του είδους, τον Τουίτι; 

Μα φυσικά, τα Κανάρια νησιά της Ισπανίας. Και δεν έχετε άδικο. Τα καναρίνια είναι όντως γηγενή των νησιών το όνομα των οποίων ωστόσο δεν έχει καμιά σχέση με τα όμορφα πουλιά που μας ξετρελαίνουν με το κελάδισμα τους. Το όνομα των οκτώ βασικών νησιών του Αρχιπελάγους που βρίσκονται στον Ατλαντικό και ανήκουν στην Ισπανία, το Islas Canarias προέρχεται πιθανότατα από το λατινικό Canariae Insulae που παραπέμπει «στα νησιά των σκυλιών» (canes στα λατινικά), με τον Πλίνιο τον πρεσβύτερο να μας μεταφέρει ότι στο μεγαλύτερο από τα νησιά στο (Gran) Canaria υπήρχαν πολλές ράτσες μεγαλόσωμων σκύλων τους οποίους οι αυτόχθονες θεωρούσαν ιερά ζώα, λατρεύοντας και μουμιοποιώντας τα. 

Το 25 π.Χ. δυο χρόνια μετά την ανακήρυξη του ως Αυτοκράτορας της Ρώμης, ο Οκταβιανός Αύγουστος θέτει στην υποτέλεια του το Βασίλειο της Μαυριτανίας και ορίζει ως Βασιλιά της περιοχής τον εκρωμαϊσμένο έμπιστο του από την Νουμιδία, Ιόβα τον Δεύτερο. Το Βασίλειο της Μαυριτανίας, τότε, βρισκόταν στην βόρεια περιοχή του σημερινού Μαρόκου. Ο Ιόβας, αναβίωσε την παραγωγή πορφυρής βαφής από όστρακα στο παράκτιο νησί Μογκαντόρ το οποίο βρίσκεται στην σημερινή πόλη του Μαρόκου, Εσαουίρα, μια τεχνική που είχαν ήδη αναπτύξει στην περιοχή οι Φοίνικες, αιώνες πριν. Στις αρχές του πρώτου αιώνα μ.Χ., ο Ιόβας έστειλε από το Μογκαντόρ μια εξερευνητική αποστολή από Μαυριτανούς να πλεύσουν δυτικά προς τον ωκεανό. Οι Μαυριτανοί, έφτασαν στα Κανάρια Νησιά.
Αν και τα βρήκαν ακατοίκητα, παρατήρησαν πως στην περιοχή υπήρχαν ερείπια από κτίσματα και πολλά σκυλιά, κάτι που σαφέστατα υποδήλωνε προηγούμενη ανθρώπινη παρουσία. Από την παρουσία των σκύλων, προέκυψε η σημερινή ονομασία των νησιών ως “Canariae Insulae” (“Νησιά των Σκύλων” στα λατινικά) από την λατινική λέξη “canis” που σημαίνει “σκύλος”.

Τον 15ο αιώνα τα νησιά πέρασαν στην κυριαρχία της Ισπανίας. Μετά την Ανακάλυψη της Αμερικής, έγιναν σημείο ανεφοδιασμού των Ισπανικών πλοίων που ταξίδευαν από και προς τον Νέο Κόσμο.  Ένα από τα πτηνά που υπήρχε στην άγρια φύση των νησιών, ήταν και τα καναρίνια τα οποία προσέλκυσαν το ενδιαφέρον των αποίκων λόγω του μελωδικού τους κελαηδήματος. Οι Ισπανοί ναυτικοί ήταν εκείνοι που τα έφεραν για πρώτη φορά στην Ευρώπη έχοντας τα ως συντροφιά κατά την διάρκεια των ταξιδιών τους. Το κελάηδημα τους, τα έκανε αρχικά περιζήτητα στις υψηλές κοινωνίες της εποχής οι οποίες διέθεταν μεγάλα ποσά για να έχουν καναρίνια στις αυλές τους, κάτι που παρότρυνε τους ναυτικούς στο να τα αιχμαλωτίζουν κατά το πέρασμα τους από τα Κανάρια και να τα πουλάνε στην Ευρώπη.

Υπάρχει και μια δεύτερη εκδοχή για το όνομα που αυτή τη φορά παραπέμπει στις φώκιες οι οποίες ζούσαν στα νησιά, ως canes marinus, δηλαδή «θαλάσσιοι σκύλοι» που ίσως τα «βάφτισαν» Κανάρια. Πως όμως συνδέθηκαν με τα διάσημα πτηνά και έδωσαν το όνομα τους στα καναρίνια;
Τα πουλιά προέρχονται από τα Κανάρια νησιά, γνωστά και ως «νησιά της τύχης», από τις Αζόρες, τη συστάδα των εννέα νησιών της Πορτογαλίας καθώς και από την επίσης Πορτογαλική Μαδέρα, τα γνωστά από τους Ρωμαίους ως «Πορφυρά νησιά».
Αυτά τα νησιά μαζί με το Πράσινο Ακρωτήριο συνθέτουν το σύμπλεγμα της Μακαρονησίας του βόρειου Ατλαντικού ανοικτά των ακτών της Ευρώπης και της Αφρικής, τις Νήσους των Μακάρων των αρχαίων Ελλήνων όπου μετέβαιναν οι ψυχές των ηρώων και άλλων επιφανών, μετά τον θάνατό τους. Τα καναρίνια έφτασαν από εκεί στην ηπειρωτική Ευρώπη αρχικά από την Ισπανία τον 15ο αιώνα από Ισπανούς ναύτες που μαγεύτηκαν από το κελάηδισμα τους.
Ως εξωτικό είδος δεν άργησε να τραβήξει το ενδιαφέρον των ηγεμόνων και των αριστοκρατών, των μόνων που μπορούσαν να σηκώσουν το μεγάλο κόστος αγοράς τους.

Αναφέρεται μάλιστα ότι ένας από τους πιο γνωστούς λάτρεις των καναρινιών ήταν η Βασίλισσα της Βρετανίας Ελισάβετ ΙΙ (1570-1605) η οποία είχε στην αυλή της μια ολόκληρη ομάδα ανθρώπων που είχαν σαν αποκλειστικό καθήκον να φροντίζουν τα πουλιά της αυλής. Και κάπως έτσι μπήκαν στο «παιχνίδι» οι μοναχοί οι οποίοι άρχισαν να αγοράζουν από τους Ισπανούς ναύτες αρσενικά καναρίνια (τα οποία και κελαηδούν) για να τα μεταπουλούν στις βασιλικές αυλές της Ευρώπης.
Υπάρχει μάλιστα και ένας ενδιαφέρον θρύλος που εξηγεί το πώς τα καναρίνια μπήκαν στα κλουβιά των πλούσιων Ευρωπαίων. Σύμφωνα με αυτόν ένας Γάλλος ο οποίος παντρεύτηκε μια κοπέλα από τα Κανάρια νησιά μαγεύτηκε τόσο από το κελάηδισμα των πουλιών το οποίο τον συνόδευε στις αγροτικές εργασίες που έκανε στη φάρμα του και στη βάρκα του, μια που ήταν και ψαράς, ώστε να επιχειρήσει να αιχμαλωτίσει ένα ζευγάρι και να τα κρατήσει σε κλουβιά για να του κάνουν παρέα. Σύντομα διαπίστωσε ότι τα καναρίνια μπορούσαν να του προσφέρουν ένα καλό εισόδημα πουλώντας τα στους ναυτικούς οι οποίοι και τα αγόραζαν για να τα πουλήσουν στους πλούσιους. 

Ο θρύλος αναφέρει το όνομα του Ζαν ντε Μπετανκούρ ωστόσο δεν πρέπει να έχει βάσιμες ιστορικές ρίζες καθώς ο ίδιος είναι γνωστός ως ο εξερευνητής ο οποίος κατέλαβε τα Κανάρια το 1402 εξ ονόματος του Ερρίκου ΙΙΙ της Καστίλης. Ο θρύλος αυτός δεν είναι ο μόνος που αφορά στην εξημέρωση των καναρινιών. Ένας εξίσου δημοφιλής ειδικά στην Ιταλία εστιάζει στην νήσο Έλβα, τη μεγαλύτερη του Τοσκανικού αρχιπελάγους που είναι παγκοσμίως γνωστή για την εξορία του Ναπολέοντα Βοναπάρτη για 9 μήνες και 21 μέρες μέχρι την δραπέτευση του την 26 Φεβρουαρίου, 1815. Σύμφωνα με αυτή την παράδοση στο νησί υπήρχε μια αποικία άγριων καναρινιών που περιλαμβάνονταν στο φορτίο ενός Ισπανικού πλοίου που ναυάγησε εκεί και αφέθηκαν ελεύθερα από τους ναύτες που κατάφεραν να διασωθούν. Από εκεί κάποια από τα πουλιά κατάφεραν να πετάξουν ως τις ακτές της ηπειρωτικής Ιταλίας και έγιναν οι «γενάρχες» των Ιταλικών καναρινιών. Ο πρώτος θρύλος και ο πιο γνωστός αντανακλά την ιστορική πραγματικότητα για τη διάδοση των καναρινιών στην Ευρώπη καθώς οι Ισπανοί ναύτες ειδικά μετά την προσάρτηση των Καναρίων νησιών στην Ισπανία στα 1490 έκαναν εμπόριο των πτηνών θησαυρίζοντας μια που η τιμή τους ήταν εύλογα στα ύψη. Οι Ισπανοί είχαν το μονοπώλιο μέχρι τα μέσα του 16ου αιώνα για να ακολουθήσουν οι καλόγεροι, σχεδόν αποκλειστικά όμως για τα αρσενικά καναρίνια. Το μονοπώλιο αυτό έσπασαν Ιταλοί έμποροι οι οποίοι εξ έτρεφαν και πουλούσαν πλέον ζευγάρια δημιουργώντας παράλληλα ποικιλίες από καναρίνια, από τις οποίες προέρχονται οι περισσότερες ράτσες που γνωρίζουμε σήμερα. Από την Ιταλία τα πτηνά «ακολούθησαν» τη διαδρομή προς τη Γερμανία , τη βόρεια Ευρώπη τη Βρετανία και τη Ρωσία με τους εμπόρους να τα κάνουν δημοφιλή όχι μόνο στην αριστοκρατία αλλά και στους απλούς πολίτες. Αποτελούσαν δε από τα πιο χαρακτηριστικά είδη πτηνών που πωλούνταν στις λαϊκές αγορές ανά την Ευρώπη. Και έτσι τα Serinus canaria (domestica για τα κίτρινα εξημερωμένα και Spinus barbatus για εκείνα με καφέ τρίχωμα) της οικογένειας των Fringillidae ξεκίνησαν να κατακτούν τις καρδιές των ανθρώπων. 

Εκτός από είδος πολυτελείας αρχικά και πουλιά συντροφιάς στη συνέχεια, τα καναρίνια διαδραμάτισαν και ένα σημαντικό ρόλο από το 18ο ως και τον 20ο αιώνα σε ανθρακωρυχεία πολλών χωρών σώζοντας τις ζωές εργατών σε περιπτώσεις διαρροών αερίων καθώς τα καναρίνια είναι πολύ πιο ευαίσθητα από τον άνθρωπο και μπορούν να ανιχνεύσουν μεθάνιο ή διοξείδιο του άνθρακα. Έτσι οι ανθρακωρύχοι εξέταζαν καθημερινά την υγεία των πουλιών που επίσης τους κρατούσαν συντροφιά με το κελάηδισμα τους ώστε να είναι σίγουροι ότι δεν υπήρχε διαρροή εγκλωβισμένων, μέσα στα πετρώματα, επικίνδυνων ή θανατηφόρων αερίων. Η πρακτική αυτή σταμάτησε αρχικά από το Ηνωμένο Βασίλειο στα 1986.
Τα καναρίνια αποτελούν πλέον από τα πιο δημοφιλή πτηνά συντροφιάς που ζουν κατά μέσο όρο 10-15 χρόνια με κάποια να φτάνουν ως τα 20. Είναι δε τόσο αγαπητά που σε πολλά μέρη του κόσμου διεξάγονται διαγωνισμοί ομορφιάς και μελωδίας.Το άγνωστο στην Ευρώπη μέχρι τον 16ο αιώνα αυτό πτηνό, έγινε γνωστό από τον τόπο προέλευσης του ως “Canariο” στα ισπανικά που στα ελληνικά αποδίδεται ως Κανάριο (δηλαδή, πτηνό των Καναρίων). Η λέξη “καναρίνι” που χρησιμοποιούμε σήμερα στα ελληνικά,  προέρχεται από την βενετική λέξη “canarin” καθώς μέσω των Βενετικών πλοίων έφτασε για πρώτη φορά στις βενετοκρατούμενες τότε περιοχές της Ελλάδας.

Και να μην ξεχάσουμε το διάσημο Τουίτι, το ανθρωπόμορφο καναρίνι που βγήκε από τα στούντιο της Warner και πρωταγωνίστησε στις σειρές κινουμένων σχεδίων LooneyTunes και Merrie Melodies με πολλές γενιές να μεγαλώνουν με τις περιπέτειες του Σιλβέστερ του γάτου που προσπαθούσε να το πιάσει. Ο Τουίτι πρωτοεμφανίστηκε σε ταινία το Νοέμβριο του 1942 και αποτέλεσε δημιούργημα του σχεδιαστή Μπομπ Κλάμπετ. Αρχικά το όνομα του ήταν Όρσον, η μορφή του διαφορετική και οι γάτοι που τον κυνηγούσαν ήταν δυο ο Μπάμπιτ και ο Κατσέλο! Αλλά αυτά θα σας τα πω με λεπτομέρειες σε μια προσεχή ανάρτηση αποκλειστικά για τον λατρεμένο Τουίτι με τις γλυκές παιδικές μνήμες..!

 Πόσο όμορφο είναι γνωρίζουμε την ιστορία για τα πτηνά που τόσο πολύ αγαπάμε!!