Οι Έλληνες του «Πόρτ Σαίντ»

Πορτ Σάιντ بورسعيد , Μπορσάιντ ή Πορσάιντ είναι πόλη της βορειοανατολικής Αιγύπτου όπου εκτείνεται περίπου 30 χιλιόμετρα κατά μήκος της ακτής της Μεσογείου Θάλασσας, βόρεια της διώρυγας του Σουέζ. Η πόλη ιδρύθηκε το 1859 κατά την κατασκευή της διώρυγας του Σουέζ.

Η οικονομική βάση της πόλης είναι η αλιεία και οι βιομηχανίες, όπως τα χημικά προϊόντα, τα μεταποιημένα τρόφιμα, και τα τσιγάρα. To Πορτ Σάιντ είναι επίσης ένα σημαντικό λιμάνι για τις εξαγωγές των αιγυπτιακών προϊόντων, όπως το βαμβάκι και το ρύζι, αλλά και ένας σταθμός ανεφοδιασμού για τα πλοία που διέρχονται από τη Διώρυγα του Σουέζ. Ευδοκιμεί σαν αφορολόγητος λιμένας, καθώς και τουριστικό θέρετρο ειδικά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Υπάρχουν πολλά παλιά σπίτια με μεγάλα μπαλκόνια σε όλους τους ορόφους, δίνοντας στην πόλη ένα διακριτικό βλέμμα. Η δίδυμη πόλη του Πορτ Σαΐντ είναι το Πορτ Φουάντ, που βρίσκεται στην ανατολική όχθη του καναλιού.

Οι δύο πόλεις συνυπάρχουν σε βαθμό που δεν υπάρχει σχεδόν κανένα κέντρο στη πόλη Πορτ Φουάντ. 

Οι πόλεις συνδέονται με ελεύθερο πορθμείο και μαζί σχηματίζουν μια μητροπολιτική περιοχή με πάνω από ένα εκατομμύριο κατοίκους, που εκτείνεται τόσο στην αφρικανική και την ασιατική πλευρά της διώρυγας του Σουέζ. Η μόνη άλλη μητροπολιτική περιοχή στον κόσμο που εκτείνεται επίσης σε δύο ηπείρους είναι η Κωνσταντινούπολη.

To Πορτ Σάιντ λειτούργησε ως παγκόσμια πόλη από την ίδρυση της και άκμασε ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια του δέκατου ένατου και του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, όταν κατοικήθηκε από διάφορες εθνικότητες και θρησκείες. 

Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από χώρες της Μεσογείου, και συνυπήρχαν σχηματίζοντας μια κοσμοπολίτικη κοινότητα.

Αναφερόμενος σε αυτό το γεγονός Ράντγιαρντ Κίπλινγκ είπε: «Αν πραγματικά θέλετε να βρείτε κάποιον που να γνωρίζει και που να ταξιδεύει, υπάρχουν δύο σημεία στον πλανήτη που έχετε να πάτε, αλλά να καθίστε και να περιμένετε, αργά ή γρήγορα ο άνθρωπος σας θα έρθει εκεί.. οι αποβάθρες του Λονδίνου και το Πορτ Σάιντ»

Η νεότερη παρουσία των Ελλήνων στην Αίγυπτο θα διαιρεθεί σε τέσσερις χρονικές περιόδους:

- Η πρώτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1830-1881. Περιλαμβάνει, με τάση χρονικά και προς τα πίσω, την εγκατάσταση Ελλήνων σε διάφορες πόλεις και χωριά της Αιγύπτου από την εποχή του ιδρυτή της δυναστείας Μωχάμετ Άλυ μέχρι την αγγλική κατοχή, που υπήρξε συνέπεια της επανάστασης Οράμπι. Στην περίοδο αυτή συγκαταλέγεται και η ίδρυση προξενικών αρχών του ελληνικού κράτους, καθώς και η ίδρυση των πρώτων κοινοτήτων, αδελφοτήτων, συλλόγων και άλλων οργανισμών από μόνιμα εγκατεστημένους Έλληνες.

- Η δεύτερη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1882-1913. Περιλαμβάνει τις προσπάθειες των Ελλήνων να συμμετέχουν στην οικονομία του τόπου και να συνεχίσουν την παροικιακή ζωή ιδρύοντας σχολεία, ναούς, νοσοκομεία και άλλα κοινωφελή ιδρύματα. Γεννιέται η πρώτη γενιά και η γενέτειρα γη λογίζεται δεύτερη πατρίδα. Η περίοδος αυτή, που για τον τόπο σημαίνει, καθαρά, με την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

- Η τρίτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1914-1940. Χαρακτηρίζεται οπωσδήποτε και αυτή από μια ακμή στην παροικιακή ζωή των Ελλήνων. Επεκτείνονται τα ιδρύματα και ιδρύονται νέα. Γεννιέται η δεύτερη γενιά Ελλήνων στην Αίγυπτο, που είναι προφανώς η πολυαριθμότερη. 
Η χώρα απαγκιστρώνεται από την οθωμανική και την αγγλική κυριαρχία, έστω τυπικά, και γίνονται οι πρώτες πολιτειακές, θα λέγαμε, ανακατατάξεις που προμηνύουν την άνοδο του αιγυπτιακού στοιχείου, φαινόμενα που, με αποκορύφωμα την κατάργηση των Διομολογήσεων, δημιουργούν ανησυχίες στην ελληνική ομογένεια για το μέλλον.

- Η τέταρτη περίοδος καλύπτει τα χρόνια 1940 μέχρι σήμερα, με δύο υποδιαιρέσεις: 1940-1952 και 1952 μέχρι σήμερα. Χαρακτηρίζεται από τη δυναμική παρουσία του Ελληνισμού και την προσφορά των ομογενών κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και από τα εθνικιστικά σοσιαλιστικά μέτρα που πήρε η επανάσταση των ελεύθερων αξιωματικών το 1952, αποτέλεσμα των οποίων υπήρξε η αρχή της φυγής των Ελλήνων από το 1957 και εφεξής.

Το Πορτ Σάιντ ήταν η πόλη που άνθισε το Ελληνικό στοιχείο, ο πολιτισμός και η ναυτιλία.. 

Το Πορτ Σάιντ, το 1865, ο πληθυσμός του ήταν γύρο στους 12.000 - 15.000 κάτοικοι, ενώ το 1917 φθάνει στους 70.873 κατοίκους.

Αν φαντασθείτε ότι οι ιθαγενείς κάτοικοι ανέρχονταν σε 55.000 περίπου, ενώ οι Ευρωπαίοι 16.000. Από αυτούς, την πρώτη γραμμή κατέχουν οι Έλληνες υπήκοοι 7.000, ακολουθούν οι Ιταλοί 2.996, οι Σύριοι 896, οι Μελιταίοι και Άγγλοι 2.076 και τέλος οι Γάλλοι 862.

«Πόρτ Σαίντ» με χιλιάδες Έλληνες μετανάστες κατόρθωσαν από το 1859 να δημιουργήσουν μια κοσμοπολίτικη πόλη μετατρέποντας την τεράστια έρημο.

Οι Έλληνες κατοικούσαν σε σπίτια και παράγκες που είχε φτιάξει η Εταιρία γι’ αυτούς στην Ευρωπαϊκή συνοικία. 

Ήταν μια διαφορετική πόλη από όλες τις άλλες αιγυπτιακές πόλεις, και όφειλε την διαφορά στο ότι οι δύο συνοικισμοί που άρχισαν να σχηματίζονται από το 1863 και μετά, ο Ευρωπαϊκός και ο Αραβικός, τους χώριζε απλά μια έκταση 150 μέτρων, που κατελάμβαναν τα νερά της λίμνης Μενζάλας.

Το 1885 η περιοχή επιχωματώθηκε και αποξηράνθηκε, με αποτέλεσμα οι δύο συνοικισμοί απόκτησαν επαφή, ιδρύοντας μια νέα συνοικία, τη «Νέα Χωράφα».
Αυτό ανάγκασε τους Έλληνες το 1864 να μετακινηθούν σε γύρο πόλεις με τις οικογένειες τους εκτός από το Πορτ Σάιντ, στην Ισμαηλία, το Σουέζ και το Πορτ Τεουφίκ.

Την περίοδο 1830-1881, οπότε σημειώνεται το πρώτο κύμα μαζικής μετανάστευσης Ελλήνων στην Αίγυπτο και αρχίζει η οργάνωση του ελληνισμού της Αιγύπτου σε συλλόγους και κοινότητες. 

Γρήγορα δημιουργήθηκαν σχολεία, εκκλησίες, ξενοδοχεία, τράπεζες κλπ.

Εκεί που διέπρεψαν οι συμπατριώτες μας στην Αίγυπτο, ήταν οι τομείς του εμπορίου, της γεωργίας, της βιομηχανίας και των τραπεζών. Έμειναν στην ιστορία αρκετές ελληνικές οικογένειες που διέπρεψαν στην Αίγυπτο, όπως των αδελφών Τοσίτσα, Μπενάκη, Στουρνάρα, Ζιζίνια, Αβέρωφ, Τσανακλή, Ντ΄ Αναστάση, Καζούλη, Ζερβουδάκη κ.α. Με προσπάθειες της οικογένειας Τοσίτσα, που είχε την επιστασία των εμπορικών σχέσεων μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου, λειτούργησε το πρώτο ελληνικό προξενείο στην Αλεξάνδρεια και στη συνέχεια στο Κάϊρο, στο Πορτ-Σάϊντ, τη Μανσούρα κ.α.

Η ομογένεια εκεί είχε περιφανή ιδρύματα. Κοινότητα, σωματεία, αθλητισμό, λέσχες, κέντρα, αδελφάτα, Ιερούς Ναούς, Δημοτικό σχολείο και πλήρες εξατάξιο γυμνάσιο όπου φοιτούσαν και απ’ άλλες πόλεις. Επίσης και Συστήματα Ελλήνων Προσκόπων και Οδηγών ...

Είκοσι χρόνια περίπου μετά την ίδρυση της πρώτης Ελληνικής παρίσθμιας Κοινότητας του Πορτ Σάιντ το 1865, αρχίζουν και λειτουργούν επίσημα πια, οι πρώτες παρίσθμιες Κοινοτικές Σχολές, στις εξής περιοχές. Στο Πορτ Σάιντ το 1886, στο Σουέζ το 1888, και Ισμαηλία το 1895, όπου διδάσκουν όλα τα εγκυκλοπαιδικά μαθήματα σύμφωνα με το πρόγραμμα του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας, επί πλέον ξένες γλώσσες γαλλικά, αγγλικά και αραβικά. 

Τα σχολεία αυτά συντηρούνταν από τα κοινοτικά ταμεία.

Η εκπαίδευση μετά το 1920 αρχίζει να βελτιώνεται αφού αρχίζουν να ιδρύονται και να λειτουργούν οι πρώτες γυμνασιακές τάξεις. Σιγά, σιγά προστίθενται και οι υπόλοιπες μέχρι το 1937, και τα γυμνάσια γίνονται πλήρη εξατάξια, όπου το Πανεπιστήμιο του Λονδίνου τα αναγνωρίζει το 1952, ισότιμα, τα απολυτήρια των Ελληνικών γυμνασίων που λειτουργούσαν στην Αίγυπτο της Μανσούρας, Πορτ Σάιντ, Ισμαηλίας και Σουέζ.

Παράλληλα με τα Ελληνικά Κοινοτικά Εκπαιδευτήρια, λειτουργούν και ξένες μέσες σχολές, ιδίως γαλλικές. 

Πολλές Ελληνικές οικογένειες προτίμησαν την φοίτηση των παιδιών τους από τις πρώτες μέρες ίδρυσής τους.

Στο Πορτ Σάιντ λειτουργούσαν από το 1863 η «Etablissement du bon Pasteur», από το 1887 το «Le collège Sainte Marie», Frères. Το 1894 η «Asile Couvreux». Το 1910 το «Lycee Francais Societe d’ Enseignement Francaise». Το 1914 λειτουργεί η Ιταλική κυβερνητική σχολή «Casa Milà» στην οποία διδάσκονταν η Ιταλική, Γαλλική, Αγγλική και Αραβική, δακτυλογραφία και στενογραφία.

Επίσης απο το 1888 τα «Ελληνικά Κοινοτικά Εκπαιδευτήρια» Πορτ Σάιντ όπως το «Αρρεναγωγείο» Δημοτικό σχολείο αρρένων επτατάξιο. «Παρθεναγωγείο» δημοτικό θηλέων εξατάξιο, μικτό νηπιαγωγείο καθώς και τμήμα Κοπτικής και Ραπτικής. Τον Αύγουστο του 1924, η Ελληνική Κυβέρνηση ανεγνώρισε τα Κοινοτικά Σχολεία του Πορτ Σάιντ.

«Μικτή Δημοτική Σχολή» του Πορτ Φουάτ, δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο.

«Κοινοτικό Γυμνάσιο» Πορτ Σάιντ 1923 όμως, αναγνωρίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας της Ελλάδος το 1939.

«Ελληνικό Λύκειο» Πορτ Σάιντ, «Οι τρεις Ιεράρχαι» ιδρύθηκε το 1921 ιδιωτική σχολή Χρηστίδη. (Δημοτικό και Γυμνάσιο)

Καθώς και τμήμα ξένων γλωσσών, τμήμα γαλλικών, αγγλικών, αραβικών και γερμανικών, καθώς και μαθήματα εμπορικής γραφομηχανής και στενογραφίας.

Το Ιδιωτικό Δημοτικό Σχολείο «Ιωνία»  ιδρυτής ο  Σπυρόπουλος.

Υπήρχαν και πολλοί εύποροι γονείς που έστελναν τα παιδιά τους σε Ανώτερες και Ανώτατες Σχολές του Καΐρου, της Αλεξάνδρειας και του Εξωτερικού.

Στην αρχή του εικοστού αιώνα, δύο πράγματα συνέβησαν για να αλλάξουν το Πορτ Σάιντ. Το 1902 το αιγυπτιακό βαμβάκι άρχισε να εξάγεται μέσω του Πορτ Σάιντ και το 1904 η πόλη συνδέθηκε σιδηροδρομικά με το Κάιρο. 

Το αποτέλεσμα ήταν να προσελκύσει μία μεγάλη κοινότητα εμπόρων και να αυξήσει την κοινωνική θέση του. Ειδικότερα άνθισε μια αρκετά μεγάλη ελληνική κοινότητα. Μετά το τέλος του Α' Παγκοσμίου πολέμου, οι διευθυντές της εταιρείας της διώρυγας του Σουέζ αποφάσισαν να δημιουργήσουν μια νέα πόλη στην ασιατική πλευρά με 300 σπίτια για τους εργάτες και το υπόλοιπο προσωπικό της. Η νέα πόλη ονομάστηκε Πορτ Φουάντ και σχεδιάστηκε από τους École des Beaux Arts στο Παρίσι. Τα σπίτια ακολουθούν το γαλλικό μοντέλο, η νέα πόλη ιδρύθηκε τον Δεκέμβριο του 1926.

Το 1956 ο πρόεδρος Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ εθνικοποίησε τη Διώρυγα του Σουέζ. Η εθνικοποίηση κλιμάκωσε την ένταση με τη Βρετανία και τη Γαλλία, οι οποίες συνωμότησαν με το Ισραήλ για να εισβάλει στην Αίγυπτο, την εισβολή γνωστή στην Αίγυπτο ως την τριμερή επιθετικότητα ή την Κρίση του Σουέζ. Οι κύριες μάχες σημειώθηκαν στο Πορτ Σαΐντ το οποίο έπαιξε ιστορικό ρόλο στην κρίση του Σουέζ. Η αποχώρηση του τελευταίου στρατιώτη των ξένων στρατευμάτων ήταν στις 23 Δεκεμβρίου 1956. Από τότε, η ημέρα αυτή επιλέχθηκε ως εθνική ημέρα του Πορτ Σαΐντ και 

γιορτάζεται κάθε χρόνο. 

Η γαλλόφωνη ευρωπαϊκή κοινότητα είχε αρχίσει να μεταναστεύει στην Ευρώπη, την Αυστραλία, τη Νότια Αφρική και αλλού το 1946 και το μεγαλύτερο μέρος των υπολοίπων έφυγαν από την Αίγυπτο στον απόηχο της κρίσης του Σουέζ, παράλληλα με την σύγχρονη έξοδος των γαλλόφωνων από την Τυνησία.

Μετά το 1967 και τον αραβοισραηλινό πόλεμο, που ονομάζεται επίσης ο Πόλεμος των Έξι Ημερών η Διώρυγα του Σουέζ έκλεισε μέχρι τις 5 Ιουνίου 1975 και το Πορτ Σαΐντ εκκενώθηκε από την αιγυπτιακή κυβέρνηση για να προετοιμαστούν για το «πόλεμο Γιομ Κιπούρ» το 1973. 

Η πόλη ξανακατοικήθηκε μετά τον πόλεμο και την επαναλειτουργία της διώρυγας.

Ένας Ελληνικός πολιτισμός που σιγά σιγά  από την δεκαετία του 1960 έως το 1973 εγκατέλειψε τα πάντα και ερήμωσε το ελληνικό στοιχείο, αφήνοντας πίσω του όνειρα και ελπίδες μιας ζωής.