Η ομορφιά των φθινοπωρινών φύλλων

Οι Ινδιάνοι της Βορείου Αμερικής προσπάθησαν να εξηγήσουν τη μυστηριώδη ομορφιά των φθινοπωρινών φύλλων.

Ο μύθος τους ισχυριζόταν ότι κάθε φθινόπωρο οι κυνηγοί στον ουρανό σκότωναν τη Μεγάλη Άρκτο. Καθώς χυνόταν το αίμα της, έλεγαν, πιτσιλούσε πολλά φύλλα και τα έβαφε κόκκινα, ενώ το λίπος που ξεπηδούσε από τη χύτρα του κυνηγού χρωμάτιζε κίτρινα άλλα φύλλα. Αυτή η εξήγηση πιθανώς να μην ικανοποιεί την περιέργειά σας για την υπερβολική ομορφιά των χρωμάτων του φθινοπώρου.

Τι συμβαίνει πραγματικά σ’ αυτά τα χρωματιστά φύλλα; 

Γιατί μερικά γίνονται κόκκινα, άλλα κίτρινα ή πορτοκαλί ή μωβ και άλλα απλώς καφέ;

Τι είναι εκείνο που κάνει το ίδιο δένδρο να παίρνει διάφορα χρώματα;

Και γιατί μόνο μερικές περιοχές της γης απολαμβάνουν τα θεαματικά φθινοπωρινά θεάματα;
Ίσως να εκπλαγείτε αν μάθετε ότι πολλά απ’ αυτά τα χρώματα υπάρχουν στα φύλλα σ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Απλώς δεν μπορείτε να τα δείτε.

Η άφθονη ποσότητα της πράσινης χλωροφύλλης στα φύλλα στη διάρκεια του θέρους, καλύπτει τα άλλα χρώματα. Αλλά στη διάρκεια του φθινοπώρου κάτι συμβαίνει στη χλωροφύλλη των πλατύφυλλων δένδρων. 

Η διευκρίνιση αυτού του γεγονότος είναι απαραίτητη για να μάθει κανείς γιατί τα φύλλα αλλάζουν χρώμα.
Τα φυλλοβόλα δένδρα, σε αντίθεση με τα αειθαλή, χάνουν τα φύλλα τους κάθε χρόνο. Το ετήσιο ξέσπασμα των φθινοπωρινών χρωμάτων είναι απλώς μια αντανάκλαση των φυσικών και χημικών μεταβολών που συμβαίνουν στη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Τα χρώματα δείχνουν στους παρατηρητές ότι συμβαίνει μια θαυμάσια αποκάλυψη των φύλλων.

Πώς συμβαίνει αυτό;

Με μια χημική αντίδραση που ακόμη κατανοούμε πολύ λίγο, η χλωροφύλλη των φύλλων χρησιμοποιεί το ηλιακό φως όλο το καλοκαίρι για να παραγάγει τροφή (σάκχαρο) από το νερό και το διοξείδιο του άνθρακος που βρίσκεται στον αέρα. Για να γίνει αυτό, τα φύλλα απορροφούν νερό από το έδαφος και μεγάλο μέρος αυτού εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα.
Αλλά στη διάρκεια του χειμώνα το διαθέσιμο νερό είναι πολύ λίγο. Συνήθως είναι παγωμένο στο έδαφος. Έτσι, πρέπει να σταματήσει η απώλεια του νερού μέσω των φύλλων. Οι κορμοί και οι κλάδοι πρέπει επίσης να προστατευθούν από την παγωνιά του χειμώνα. Για το καλό του ίδιου του δένδρου, τα φύλλα του πρέπει να πέσουν. Καθώς λοιπόν οι λιακάδες χάνονται την εποχή που προηγείται του χειμώνα, τα περισσότερα πλατύφυλλα δένδρα αρχίζουν ν’ αποτινάσσουν το εργαστήριό τους παραγωγής τροφής.
Ένα Αποκαλυπτικό Σφράγισμα.

Καθώς οι ημέρες μικραίνουν, αρχίζει να σχηματίζεται μεταξύ του μίσχου του φύλλου και του κλάδου από τον οποίον φυτρώνει, ένα στρώμα από ειδικά κύτταρα. Αυτό το φελλώδες στρώμα σιγά-σιγά αποκόπτει την προμήθεια νερού από κάτω και σταματά επίσης τη ροή των σακχάρων από τα φύλλα προς το δένδρο. Όταν τελικά συμπληρωθεί το σφράγισμα, το βάρος του φύλλου και το στριφογύρισμά του από το αεράκι είναι αρκετά για να το κάμουν να πέσει στο έδαφος. Αλλά εν τω μεταξύ, συμβαίνουν σημαντικά πράγματα.
Χάνοντας την άφθονη προμήθεια νερού και θερινού ηλιακού φωτός, το πολυάσχολο χημικό εργαστήριο μένει χωρίς πρώτες ύλες. Έτσι, η ασταθής χλωροφύλλη των φύλλων αρχίζει να διασπάται και να εξαφανίζεται αποκαλύπτοντας τις χρωστικές ουσίες που υπάρχουν ήδη εκεί. Αυτά είναι κυρίως τα καροτινοειδή, χρωστικές ουσίες που είναι υπεύθυνες για τα χρώματα από το ωχρό κίτρινο ως το καροτί (χρώμα του καρότου).

Τα καροτινοειδή είναι πολύ πιο σταθερά από τη χλωροφύλλη και γι’ αυτό παραμένουν στα φύλλα της λεύκης, της σημύδας, της αγριολεύκης και άλλων δένδρων για να λαμπρύνουν το τοπίο με χρυσαφένιες αποχρώσεις.
Αλλά τι θα πούμε για το ζωηρό κόκκινο, το μωβ, ακόμη και το μπλε που κάνουν τη φθινοπωρινή επίδειξη τόσο θεαματική σε ορισμένα μέρη του κόσμου; Αυτά είναι τα ανθοκυανινοειδή. Αυτά είναι που δίνουν και στα μήλα το κόκκινο χρώμα, σε μερικά είδη λάχανου (μελανοκράμβη) το μωβ χρώμα, στις βιολέτες το μπλε και ούτω καθεξής. Τα ανθοκυανινοειδή κυριαρχούν τόσο πολύ σε μερικά δένδρα όπως στην Ιαπωνική σφένδαμνο (κόκκινη) και στη μωβ δαμασκηνιά, ώστε φαίνονται σ’ όλη τη διάρκεια του θέρους. 

Αλλά στα περισσότερα φυτά αυτή η χρωστική ουσία σχηματίζεται μόνο το φθινόπωρο. Τα ανθοκυανινοειδή είναι πολύ πιο ευαίσθητα στις εξωτερικές επιρροές από τις άλλες χρωστικές ουσίες των φύλλων. Αν οι χυμοί του φύλλου είναι άξιοι τα φύλλα φαίνονται κόκκινα, αν οι χυμοί είναι ουδέτεροι, φαίνονται μωβ, κι αν είναι αλκαλικοί, μπλε. Έτσι οποιαδήποτε μεταβολή στη χημική σύνθεση των ανθοκυανινοειδών ή στην οξύτητα του φύλλου, μπορεί να συντελέσει σε μια μεγάλη σειρά χρωμάτων.

Επειδή αυτές οι χρωστικές ουσίες σχηματίζονται από τα σάκχαρα και οι φωτεινές, ηλιόλουστες μέρες συντελούν στην καλή παραγωγή σακχάρων, οι διακυμάνσεις του καιρού το φθινόπωρο μπορούν επίσης να επηρεάσουν τη λαμπρότητα της επιδείξεως των φύλλων. Αν μετά τις φωτεινές μέρες, ακολουθήσουν κρύες, παγερές νύχτες, η παγωνιά επιβραδύνει την κίνηση των σακχάρων από τα φύλλα προς το δένδρο στη διάρκεια της νύχτας. Τα αποθέματα των σακχάρων μεγαλώνουν και συντελούν στη μεγαλύτερη παραγωγή χρωμάτων. Αλλά αν στη διάρκεια του φθινοπώρου ο καιρός είναι συννεφώδης ή οι νύχτες ζεστές, τα χρώματα είναι πολύ πιο απαλά.

Η παραγωγή των ανθοκυανινοειδών σε μερικά φυτά είναι τόσο ευαίσθητη στο φως ώστε αν ένα φύλλο σκιάζει ένα άλλο, θα εμφανισθεί το αποτύπωμα του ανωτέρου φύλλου με πράσινο ή κίτρινο πάνω στο κατώτερο φύλλο, με κόκκινο περίγραμμα εκεί που το βλέπει ο ήλιος. Αυτό επίσης εξηγεί γιατί μέρη ενός δένδρου που εκτίθενται περισσότερο στον ήλιο μπορεί να έχουν φωτεινά χρώματα, ενώ άλλα μέρη του ίδιου δένδρου έχουν ελάχιστο κόκκινο χρώμα.

Τέλος, υπάρχουν και τα καφέ χρώματα που συχνά συνδυάζονται με τα κίτρινα για να κάμουν τα όμορφα χρυσοκίτρινα και χρυσοκαφέ που ομορφαίνουν ακόμη περισσότερο τη φθινοπωρινή επίδειξη. Το καφέ εμφανίζεται γενικώς στα γερασμένα κύτταρα, σε μια διαδικασία παρόμοια μ’ αυτή που συμβαίνει όταν ένα κομμένο μήλο που εκτίθεται στον αέρα, γίνεται καφέ.

Στην περίπτωση της οξιάς και μερικών ειδών βαλανιδιάς, το καφέ είναι πολύ ζωηρό επειδή τα κύτταρα των φύλλων είναι ακόμη πολύ ζωντανά, μολονότι γερασμένα, όταν σχηματίζεται το καφέ χρώμα.

Αφ’ ετέρου, μερικά φύλλα γίνονται καφέ μόνον όταν είναι σχεδόν νεκρά ή έχουν ήδη πέσει στο έδαφος. Αυτό το καφέ χρώμα και μερικά κίτρινα, είναι τα μόνα φθινοπωρινά χρώματα που είναι ορατά στα περισσότερα μέρη του κόσμου όπου υπάρχουν μερικά φυλλοβόλα δένδρα.

Γιατί τόσο λίγα μέρη έχουν αυτό το λαμπρό φθινοπωρινό θέαμα με την ευρύτατη σειρά χρωμάτων; Θέαμα για Λίγους
Λίγες μόνο περιοχές της γης έχουν ευνοηθεί με τις συνθήκες που μπορούν να παραγάγουν αυτό το εκθαμβωτικό θέαμα.

Κατ’ αρχήν, πρέπει να υπάρχουν πολλά και ποικίλα φυλλοβόλα δένδρα. Πρέπει να έχουν τη γενετική ικανότητα να παραγάγουν τις χρωστικές ουσίες που δίνουν τόσα χρώματα στα φύλλα. Πολλές ποικιλίες απλώς δεν παράγουν ανθοκυανινοειδή. Ένας άλλος σπουδαίος παράγων είναι ο λαμπρός, 

τσουχτερός φθινοπωρινός καιρός. Λίγα μέρη στον κόσμο ανταποκρίνονται σ’ αυτές τις απαιτήσεις και αυτά βρίσκονται κυρίως στο βόρειο ημισφαίριο.
Οι Βρετανικές Νήσοι και η δυτική κεντρική Ευρώπη έχουν μεγάλα δάση με φυλλοβόλα δένδρα, καθώς επίσης και η Ανατολική Κίνα, η Κορέα και μέρη της Ιαπωνίας. Αυτά τα δάση, το φθινόπωρο ντύνονται με μερικά πολύ όμορφα χρώματα. Αλλά πολλοί πιστεύουν ότι οι πιο θεαματικές φθινοπωρινές επιδείξεις χρωμάτων συμβαίνουν στις ανατολικές Ηνωμένες Πολιτείες και στον νοτιοανατολικό Καναδά. 

Η μεγάλη αντίθεση σε ποικιλίες δένδρων με δυνατότητες κόκκινου χρωματισμού και οι ιδεώδεις φθινοπωρινές καιρικές συνθήκες φαίνονται να συνεργάζονται για πραγματικά εκπληκτικά αποτελέσματα.

Το φθινοπωρινό θέαμα των φύλλων σε μερικές πολιτείες ελκύει ανθρώπους από μακρινά μέρη σαν ετήσια τουριστική ‘ατραξιόν.’ Κυκλοφορούν ακόμη και φυλλάδια που περιγράφουν το στάδιο του χρωματισμού στις διάφορες περιοχές.

Η κυκλοφορία παρεμποδίζεται στις εξωτερικές συνοικίες της συνήθως ήρεμης επαρχίας απ’ αυτούς που οι ντόπιοι συχνά αποκαλούν «ιδιότυπους φυλλολάτρεις.»
Αλλά αυτοί που αγαπούν την ομορφιά δικαίως συγκλονίζονται απ’ όσα βλέπουν. Είναι ένας χημικός χωρίς όμοιων του, ο ίδιος ο Δημιουργός, που μπορεί να κάνη τόσο θαυμάσιο ένα μέρος αυτού που διαφορετικά θα ήταν μια μονότονη λειτουργία της επιβιώσεως των δένδρων.... 

Αχ το φθινόπωρο είναι η αγαπημένη μου εποχή του χρόνου.