Η γιορτή του Αγίου Φανουρίου

Μεγαλομάρτυρας της Ορθόδοξης Χριστιανικής Εκκλησίας.

Η μνήμη του τιμάται στις 27 Αυγούστου και την ημέρα αυτή γιορτάζουν ο Φανούριος και Φανουρία. Με τον Άγιο Φανούριο συνδέεται ένα νηστίσιμο γλύκισμα, η φανουρόπιτα.

Η Εκκλησία δεν γνωρίζει πού και πότε μαρτύρησε, γι’ αυτό και ήταν άγνωστος στους Συναξαριστές. Έγινε γνωστός από την τυχαία ανεύρεση της εικόνας του μεταξύ 1355 και 1369 στη Ρόδο. Κατά τη διάρκεια ανασκαφών στο νότιο μέρος των παλαιών τειχών της πόλης βρέθηκε αρχαίος χριστιανικός ναός με πολλές κατεστραμμένες εικόνες και μία καλώς διατηρημένη, που απεικόνιζε ένα νεαρό στρατιωτικό, ο οποίος κρατούσε σταυρό και λαμπάδα αναμμένη, ενώ ολόγυρα της εικόνας ήταν ζωγραφισμένες δώδεκα παραστάσεις με τα μαρτύρια που υπόφερε ο Άγιος. 

Η εικόνα έφερε επιγραφή με τις λέξεις «Άγιος Φανούριος». Ο τότε μητροπολίτης Ρόδου Νείλος Β' ο Διασπωρηνός (1355-1369) ανοικοδόμησε τον ναό του Αγίου, συνέταξε την ακολουθία του και καθιέρωσε την εορτή του στις 27 Αυγούστου.

Ο Άγιος Φανούριος θεωρείται από τη λατρευτική παράδοση ως ο κατ’ εξοχήν άγιος που μπορεί να βοηθήσει στην ανεύρεση («φανέρωση») οποιουδήποτε χαμένου αντικειμένου, προφανώς από την παρετυμολογική σύνδεση του ονόματός του με τη λέξη «φανερώνω». Συναφής με τη δοξασία αυτή είναι και η παλαιότερη πίστη ότι ο Άγιος Φανούριος «φανερώνει» στις κοπέλες τον άνδρα που θα πάρουν.

Συνηθέστατα, οι γυναίκες όταν χάσουν κάτι, επικαλούνται τη βοήθειά του, τάζοντάς του μια φανουρόπιτα (κέικ με αλεύρι, μαύρες σταφίδες, ζάχαρη, λάδι, ξύσμα πορτοκαλιού κ.ά.) και τη μοιράζουν για να συγχωρεθούν οι αμαρτίες της μάνας του Αγίου, που σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση ήταν αμαρτωλή. Πολλές φανουρόπιτες φτιάχνονται κατά την ημέρα της εορτής του Αγίου, ως ευχαριστήρια προσφορά προς αυτόν ή ως ένα είδος προληπτικής αίτησης βοηθείας για μελλοντικές απώλειες.

Γιατί φτιάχνουμε την γνωστή σε όλους μας Φανουρόπιτα;

Ο Άγιος Φανούριος είναι αναμφίβολα μια άγια, σημαντική νεανική μορφή, που ξεχωρίζει με τον δικό του τρόπο ανάμεσα στους άλλους Αγίους της χριστιανοσύνης. Ο Άγιος Φανούριος, που έζησε στα Ρωμαϊκά χρόνια, συγκρούσθηκε τότε θαρρετά με τον κόσμο της ειδωλολατρίας, γιατί το χριστιανικό πνεύμα του θεανθρώπου, δεν του επέτρεπε ν' αρνηθεί τις αναμφισβήτητα ενάρετες αρχές του.

Έτσι τα 12 μαρτύρια που υπέφερε ο Άγιος, αποτελούν για μας ένα δυνατό κίνητρο για αντοχή και προσκόλληση στις ηθικές αξίες του χριστιανισμού, για να βγούμε νικητές από ένα αδιάκοπο αγώνα, ενάντια στην απιστία και αδικία της εποχής μας.

Στις 27 Αυγούστου κάθε χρόνο η Ορθόδοξη εκκλησία τιμά τον Άγιο Φανούριο. Οι Εκκλησίες γεμίζουν με την μυρωδιά από τις πίτες που φτιάχνουν οι νοικοκυρές, οι γνωστές «Φανουρόπιτες».

Η παράδοση αυτή είναι μια μίξη τοπικών εθίμων που ξεκίνησαν από την Ρόδο και πίστης, που επεκτάθηκε σε ολόκληρη την χώρα.

Για την ζωή του Αγίου Φανουρίου, τον οποίο τιμάμε με αυτή τη νηστίσιμη πίτα, δεν υπάρχουν συγκεκριμένες μαρτυρίες. Κατά την παράδοση, η πίτα φτιάχνεται για να σωθεί η μητέρα του αγίου, η οποία ήταν μία σκληρή, αμαρτωλή γυναίκα. 

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γράφει με αυτή την αφορμή ότι όποιος επικαλείται τον Άγιο Φανούριο πρέπει πάντα να λέει «Θεός σχωρέσ' τη μητέρα του Αγίου Φανουρίου. Θεός σχωρέσ' την».

Έτσι, στις 27 Αυγούστου που τιμάται ο Άγιος Φανούριος, συνηθίζεται οι νοικοκυρές να φτιάχνουν φανουρόπιτες, τις οποίες μοιράζουν στη γειτονιά αφού ευλογηθούν πρώτα από την εκκλησία. Με το πέρασμα των χρόνων, καθιερώθηκε να φτιάχνουμε φανουρόπιτα για να βρούμε κάτι που χάσαμε. Πολλοί, εξάλλου, συνδέουν αυτή την ιδιότητα του Αγίου Φανουρίου και της πίτας με το όνομα του Αγίου, που προκύπτει από το ρήμα «φαίνω» που σημαίνει αποκαλύπτω.

Τη δύναμη που αποδίδεται στην πίτα έρχονται να ενισχύσουν και τα υλικά της, τα οποία είναι πάντοτε 7 ή 9, καθώς οι συγκεκριμένοι αριθμοί ανήκουν στους λεγόμενους ιερούς αριθμούς ήδη από την εποχή των Πυθαγορείων.

Και όπως συμβαίνει με όλα τα έθιμα, σε όλη την Ελλάδα υπάρχουν παραλλαγές της παράδοσης. Στην Κρήτη, την Κύπρο, τη Σκιάθο, τη Φλώρινα και άλλες περιοχές, η φανουρόπιτα φτιάχνεται για να βρουν οι ανύπαντρες κόρες γαμπρό. Άλλοι πιστεύουν ότι φέρνει καλοτυχία και φωτίζει τον δρόμο της ζωής του καθενός. Λέγεται ακόμη ότι ο Άγιος Φανούριος προστατεύει τους αγρότες φανερώνοντας τα κλεμμένα ζώα.

Κατά την παρασκευή της φανουρόπιτας συνηθίζεται μάλιστα να διαβάζεται η παρακάτω ευχή:   

~..+..~
Κύριε Ιησού Χριστέ, ο Ουράνιος Άρτος,
ο της βρώσεως της μενούσης εις τον αιώνα
πλουσιοπάροχος χορηγός,
ο δοτήρ των αγαθών,
ο δέ Ηλιού τροφήν αγεώργητον πηγάσας,
η ελπίς των απηλπισμένων,
η βοήθεια των αβοηθήτων και σωτηρία των ψυχών ημών.

Ευλόγησον τα δώρα ταύτα
και τους ταύτα σοι προσκομίσαντας,
εις δόξαν σήν και τιμήν
του αγίου ενδόξου μεγαλομάρτυρος Φανουρίου.

Παράσχου δέ, αγαθέ,
τοις ευπρεπίσασι τους πλακούντας τούτους,
πάντα τά εγκόσμια καί υπερκόσμια αγαθά σου.

Εύφρανον αυτούς εν χαρά μετά του προσώπου σου,
δείξον αυτοίς οδούς προς σωτηρίαν.

Τα αιτήματα τών καρδιών αυτών καί πάσαν
τήν βουλήν αυτών ταχέως πλήρωσον,
οδηγών αυτούς προς εργασίαν τών εντολών σου,
ίνα διά παντός εν ευφροσύνη καί αγαλλιάσει
υμνώσι καί δοξάσωσι
το πάντιμον καί μεγαλοπρεπές όνομά σου,
πρεσβείαις της υπερευλογημένης Θεοτόκου,
του αγίου ένδοξου νεομάρτυρος Φανουρίου,
του Θαυματουργού, καί πάντων σου τών αγίων.

Αμήν.

ΤΑ ΘΑΥΜΑΤΑ

Ο Άγιος Φανούριος έκανε αρκετά θαύματα στους πιστούς που επικαλούνται το όνομά του κι ένα απ’ αυτά είναι το ακό­λουθο:
Σε μια περίοδο της ιστορικής ζωής της η Κρήτη ήταν υποδουλωμένη στους Λατίνους (1204 – 1669 μ.Χ.), που είχαν δικό τους Αρ­χιεπίσκοπο και γι’ αυτό προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να παρασύρουν τους κατοίκους του νησιού στον Καθολικισμό (Παπισμό).

Έτσι οι Λατίνοι πήρανε σαν καταπιεστι­κό μέτρο ενάντια στην Ορθοδοξία να μην επιτρέπουν να χειροτονούνται ιερείς στην Κρήτη, οπότε οι Κρητικοί αναγκάζονταν να μεταβαίνουν στο νησί Τσιρίγο (Κύθηρα) για να χειροτονηθούν ιερείς από Ορθόδοξο Αρχιερέα, που έδρευε εκεί.

Κάποια εποχή λοιπόν ξεκίνησαν απ’ την Κρήτη τρεις διάκονοι για το Τσιρίγο κι αφού χειροτονήθηκαν εκεί ιερείς, επέστρεφαν τρισευτυχισμένοι στο πολύπαθο τότε απ’ τη σκλαβιά νησί τους. Κατά κακή τους τύχη Αγαρηνοί πειρατές τους συνέλαβαν στο πέ­λαγος, τους μετέφεραν στη Ρόδο, όπου τους πώλησαν σε τρεις διαφορετικούς Αγαρηνούς αφέντες.

Η θέση των τριών ιερέων ήταν αξιοθρή­νητη κι όμως μια γλυκειά προσμονή ήλθε να γλυκάνει το πικρό παράπονό τους. Μάθα­νε πως στη Ρόδο ο Άγιος Φανούριος θαυματουργούσε και σ’ αυτόν στήριξαν τις ελ­πίδες τους κι ολοένα προσεύχονταν και τον επικαλούνταν ο καθένας τους ξεχωριστά, για να τους λυτρώσει απ’ την σκληρή αιχ­μαλωσία στους μιαρούς Αγαρηνούς. Ζήτησε, λοιπόν, ο κάθε ιερέας, χωρίς να συνεννοηθούν μεταξύ τους, απ’ τον αφέν­τη του, να του δώσει άδεια να μεταβεί στην εκκλησία για να προσκυνήσει την εικόνα του Αγίου Φανουρίου. Πήρανε κι οι τρεις τους μ’ ευκολία την άδεια, προσκύνησαν μ’ ευ­λάβεια την εικόνα του Αγίου βρέχοντας τη γη με τα δάκρυά τους γονατιστοί σαν προ­σεύχονταν και με όλη τη δύναμη της ψυχής τους παρακαλούσαν τον Άγιο Φανούριο να μεσολαβήσει για να γλυτώσουν πια απ’ τα χέρια των Αγαρηνών.
Αφού οι ιερείς αναχώρησαν, ανακουφι­σμένοι απ’ τον πόνο τους, ο Άγιος Φανού­ριος παρουσιάστηκε τη νύχτα και στους τρεις αφέντες τους και τους διέταξε να ελευ­θερώσουν τους σκλάβους ιερείς τους, δια­φορετικά θα τους τιμωρούσε σκληρά. Οι Αγαρηνοί όμως άρχοντες θεώρησαν την επέμ­βαση του Αγίου σαν κάποια μαγεία, γι’ αυ­τό αλυσόδεσαν τους σκλάβους τους κι άρ­χισαν να τους βασανίζουν με χειρότερο τρό­πο. Την άλλη όμως νύχτα ο Άγιος Φανούριος επενέβη πιο αποτελεσματικά, έλυσε τους τρεις ιερείς απ’ τα δεσμά τους και τους υ­ποσχέθηκε, πως θα τους ελευθέρωνε από τους Αγαρηνούς την άλλη μέρα. Φανερώ­θηκε και πάλι στους Αγαρηνούς και τους απείλησε αυτή τη φορά, πως αν δεν ελευθέρωναν το πρωί τους ιερείς, θα μεταχειρι­ζόταν σκληρά μέτρα γι’ αυτούς. Το άλλο πρωί οι Αγαρηνοί αισθάνθησαν την τιμωρία, γιατί έχασαν όλοι το φως τους και το κορμί τους έμεινε παράλυτο. 

Έτσι αναγκάσθησαν τότε να συμβουλευτούν τους συγγενείς τους, για να συζητήσουν το κα­κό που τους βρήκε. Όλοι δε οι άρχοντες αποφάσισαν να καλέσουν τους τρεις ιερείς, μήπως μπορούσαν να τους βοηθήσουν. Οι ιερείς την μόνη απάντηση που έδωσαν ήταν, πως αυτοί θα παρακαλούσαν τον Θεό τους κι Εκείνος θα αποφάσιζε.

Την τρίτη νύχτα παρουσιάστηκε πάλι ο Άγιος Φανούριος στους Αγαρηνούς και τους ανακοίνωσε πως αν δεν έστελναν οι τρεις άρχοντες γραπτώς στο ναό του τη συγκατάθεση τους για την απελευθέρωση των ιερέων, δεν θα ξανάβρισκαν πια την υ­γεία τους. Οι Αγαρηνοί τότε θέλοντας και μη έγραψαν το γράμμα που ζήτησε ο Άγιος Φανούριος και δήλωναν απερίφραστα, πως παραχωρούσαν, στους τρεις ιερείς την ελευ­θερία τους. Αυτές οι δηλώσεις τους κατατέ­θηκαν στον ιερό ναό του Αγίου. Πριν ακόμα επιστρέψει η αντιπροσωπεία των Αγαρηνών απ’ το ναό, οι τυφλοί και παράλυτοι άπιστοι έγιναν εντελώς καλά με το θέλημα του Αγίου. Οι πλούσιοι Αγαρηνοί έδωσαν στους τρεις ιερείς όλα τα έξοδα του ταξιδιού τους κι αυτοί πριν αναχωρή­σουν κατέφυγαν στην εκκλησία, και αφού ευχαρίστησαν τον Άγιο για την απελευθέ­ρωσή τους, αντέγραψαν πιστά την εικόνα του Αγίου Φανουρίου και την πήραν στην Κρήτη, όπου την τιμούσαν κάθε χρόνο με δοξολογίες και λιτανείες.